70. rocznica wyzwolenia Auschwitz jest czasem, w którym powinniśmy na nowo wsłuchać się w głosy świadków – ofiar i ocalałych. Ich słowa są dla nas dziedzictwem. 

SPODZIEWALI SIĘ NAJGORSZEGO – ALE NIE TEGO, CO NIEWYOBRAŻALNE.

Charlotte Delbo (10 sierpnia 1913 - 1 marca 1985) – francuska pisarka, była więźniarka obozów Auschwitz i Ravensbrück. W czasie wojny działała we francuskim ruchu oporu, m.in. redagując podziemną prasę. Niemcy aresztowali ją w marcu 1942 r. Po kilkumiesięcznym śledztwie - w styczniu 1943 r. została deportowana do obozu Auschwitz razem z 229 innymi kobietami zaangażowanymi w działalność konspiracyjną. Delbo otrzymała numer 31661. Autorka wielu książek, m.in. „Żaden z nas nie powróci”. Słowa zaczerpnięto z książki „Auschwitz and After”.

NOC, NOC BEZ KOŃCA. ŚWITU NIE MA. 

Tadeusz Borowski (12 listopada 1922 - 3 lipca 1951) - polski poeta i pisarz, były więzień obozów Auschwitz, Natzweiler-Dautmergen oraz Dachau-Allach. W lutym 1943 został aresztowany przez gestapo, kiedy próbował odszukać swoją narzeczoną, Marię, zatrzymaną wcześniej przez Niemców. Oboje po pobycie w więzieniu na Pawiaku zostali deportowani do Auschwitz. Borowski otrzymał numer 119198. Swoje obozowe doświadczenia opisał po wojnie w wierszach i opowiadaniach. Słowa zaczerpnięto z wiersza „Noc nad Birkenau” 

MY – MARTWI – OSKARŻAMY!

Słowa zaczerpnięte z wiersza anonimowej czeskiej Żydówki. Przekazała ona swoje zapiski jednemu z więźniów Sonderkommando 8 marca 1944 r. w drodze do komory gazowej. Wiersz udało się wysłać z obozu do Pragi. W 1945 r. został on opublikowany w zbiorze pod redakcją Ericha Kulki i Oty Krausa.

MAMY STRASZNE PRZECZUCIE, GDYŻ WIEMY.

Załmen Gradowski (ok. 1910 - 7 października 1944) - polski Żyd, były więzień obozu Auschwitz. Przed wojną mieszkał w Łunnie k. Grodna. W listopadzie 1942 r. został zesłany do obozu w Kiełbasinie, skąd w grudniu deportowano go z rodziną do Auschwitz. Na rampie podczas selekcji stracił m.in. żonę, matkę i dwie siostry. Sam trafił do Sonderkommando w Birkenau i był jednym z organizatorów buntu 7 października 1944 r. Przypuszczalnie zginął tego samego dnia w trakcie walki lub został zastrzelony przez SS w ramach represji tuż po stłumieniu buntu. Jest autorem dwóch rękopisów w języku jidysz, ukrytych przezeń i odnalezionych po wojnie na terenie Birkenau. Słowa zaczerpnięto z odnalezionych rękopisów.

TO SIĘ STAŁO, A WIĘC MOŻE ZNÓW SIĘ ZDARZYĆ… MOŻE SIĘ ZDARZYĆ WSZĘDZIE.

Primo Levi (31 lipca 1919 - 11 kwietnia 1987) - włoski Żyd, chemik i pisarz, były więzień obozu Auschwitz. Jako uczestnik ruchu oporu został aresztowany w grudniu 1943 r., a w lutym 1944 został deportowany do Auschwitz. Levi otrzymał numer 174517. Spędził 11 miesięcy w obozie Auschwitz III-Monowitz i został tam wyzwolony 27 stycznia 1945 r. Autor m.in. autobiograficznej książki „Czy to jest człowiek”. Słowa zaczerpnięto z książki „The Drowned and the Saved”.